STRÓŻE
Położenie geograficzne: 20°46' E - 49°51' N - 4,5 km SW od Zakliczyna
ludność: ponad 600 osób w 95 domach.
Kod pocztowy: 32-840 Zakliczyn
Pierwsza wzmianka 1288 rok

Miejscowość w gminie Zakliczyn, położona wzdłuż drogi z Zakliczyna przez Zdonię, Stróże, Filipowice, Piaski Drużków do Czchowa. W centralnej części wsi na wzgórzu znajduje się dwór Dunikowskich dawnych właścicieli Stróż, w którym obecnie znajduje się Dom Pomocy Społecznej dla umysłowo chorych.

Historia

Pierwsza wzmianka mówiąca o Stróżach pochodząca z 1288 roku wymienia je jako własność klasztoru benedyktynów w Tyńcu. Natomiast kolejna pewna wzmianka pochodząca z 1369 roku wymienia jej już jako własność królewską.

Swoistą historię początków Stróż opisuje w swoich kronikach zamieszkały w pobliskich Filipowicach na przełomie XIX i XX wieku Jędrzej Mytnik.

Przed wiekami na terenie obecnej miejscowości Stróże były wielkie lasy, mieszczące w sobie wiele zbójców i złodziei którzy napadali na ludzi przejeżdżających i przechodzących tamtędy podówczas drogą do Melsztyna i do wsi Opatkowice (obecnie Zakliczyn). To też król Polski pod ten czas panujący, kazał na tym miejscu gdzie dziś Stróże się znajdują wystawić stróżownię dla wojska, aby strzegli ludzi tamtędy drogą przejeżdżających i przechodzących. A po upływie dłuższego czasu gdy już zbójców i złodziei wytracili, a wojsko wróciło do koszar, wtedy na tym miejscu gdzie stała stróżownia rząd Polski założył osadę dając mu nazwę od stróżowni Stróże zaliczając go do dóbr narodowych pod zarząd starostwa Czchowskiego. A w późniejszych czasach dostał się ta osada na wyłączną własność jakiegoś pana niewiedząc jakim sposobem. (Jędrzej Mytnik "26.II 1930 Krótki opis Rudy Kameralnej")

Dalsza historia Stróż nie jest udokumentowana w źródłach historycznych.

Początki szkolnictwa w Stróżach sięgają 1910 roku kiedy to mieszkańcy utworzyli komitet budowy szkoły gdyż we wsi przybywało coraz więcej dzieci a najbliższa szkoła była znacznie od Stróż oddalona. Delegacja mieszkańców w składzie Bagiński Antoni, Kaczmarczyk Franciszek i Wesołowski pojechali do Starostwa do Brzeska by poprosić o przydział nauczyciela aby dzieci mogły się uczyć na miejscu. Starosta się zgodził ale pod warunkiem że wieś da lokal. Gospodarz Franciszek Kaczmarczyk zgodził się odstąpić część własnego domu - jedną izbę (6x4m) na potrzeby szkoły. Szybko przygotowano pomieszczenie i przyjechał nauczyciel Kuklanka. Nauczyciel mieszkał we dworze Dunikowskich. W międzyczasie wieś rozpoczęła budowę szkoły która ukończyli w 1914 roku. W czasie I wojny światowej nauczycielem był Chmiała Paweł.

W sierpniu 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Lokalne działania wojenne tak zostały odnotowane: ... Rosjanie zajęli stanowiska na wzgórzach Zdoni, Woli Stróskiej, Filipowic, Stróż, Rudy Kameralnej, Austriacy zaś stali na wzgórzach Faliszewic, Charzewic i Melsztyna. Od 19 listopada 1914 roku zaczeła się wielka bitwa na tym terenie. Początkowo armatnia pomiędzy Rosjanami na południu a Austriakami na północy...".

Po II wojnie światowej po parcelacji dworu mieszkańcy (dawni pracownicy dworu) dostali po parę hektarów za które musieli zapłacić w ratach. Dawne czworaki dworskie (obecnie nieistniejące) przeznaczono na szkołę (2 sale).

W centrum wsi swoje boisko sportowe ma Ludowy Klub Sportowy "Orzeł" Stróże, który powstał w 1947 roku, chociaż piłkę nożną w Stróżach kopano jeszcze przed wojną, w czasie wojny na tzw. "łąkach dworskich" odbył się mecz piłkarski pomiędzy stacjonującymi w Stróżach żołnierzami niemieckimi a drużyną miejscowych (wynik 5:3).

W 1953 roku dwór oraz 8 okolicznych gospodarstw zostało zelektryfikowanych. W dawnym dworze utworzono Szkołę Rolniczą. W 1966 roku rozpoczęto budowę nowej szkoły podstawowej w której naukę rozpoczęto w styczniu 1970 roku.

W latach 1988-1989 na rozstaju dróg do Zakliczyna i Wesołowa po przeciwnej stronie szkoły podstawowej wybudowano kaplicę kościelną pod wezwaniem św. Jerzego. Autorem projekty był mgr inż. Leszek Kaczor z Tarnowa. Konsekracji dokonał Ks. abp. Jerzy Ablewicz dnia 23 kwietnia 1989 r.

Współcześnie w Stróżach oprócz wyżej wymienionych bardzo prężnie działa Ochotnicza Straż Pożarna.

Zabytki

Dwór Dunikowskich z XVIII-XIX w., gruntownie przebudowany ok. 1930 r. Pseudobarokowy. Murowany, parterowy, podpiwniczony, na planie prostokąta, twutraktowy, z korytarzem między traktami. Od frontu sześciokolumnowy portyk, nad którym taras z kamienną balustradą. Środkowa część fasady podkreślona trójkątnym tympanonem. W użytkowym poddaszu facjata mieszkalna. Dach czterospadowy, łamany, kryty dachówką ceramiczną.

Wokół dworu park z 1 pół. XX w., krajobrazowy, o zatartej kompozycji przestrzennej, z podjazdem przed portykiem i stawem w części południowo-zachodniej.

Obiekt zamknięty dla zwiedzających.


Kamienny krzyż z kamieniem do karania chłopów za nieposłuszeństwo zwany tutaj kamieniem niewolników. Znajduje się on na rozstaju lokalnych dróg, obok szkoły podstawowej oraz kaplicy kościelnej.

Przyroda

Na terenie m.in. Stróż planowane jest utworzenie częściowego rezerwatu leśno-krajobrazowego o nazwie "Mogiła" o powierzchni ok.140 ha. Według planów ma on tez obejmować teren: Borowej, Woli Stróskiej czyli zbocz góry Mogiła oraz przyległych wzniesień. Celem ochrony jest zachowanie fragmentu lasu tworzonego przez zbiorowiska żyznych jedlin, podgórskiej formy buczyny karpackiej i kwaśnej buczyny górskiej z runem bogatym w gatunki rzadkie i chronione oraz źródeł wód mineralnych, licznych i okazałych kwitnących egzemplarzy bluszczy pospolitego (Hedera helix), a także położonego na terenie Woli Stróskiej miejsca pamięci narodowej związanego z II wojną światową.

Turystyka

Od Zakliczyna drogami lokalnymi przez Lusławice, Kończyska, klasztor Ojców Franciszkanów w Zakliczynie, Zdonię do Stróż i dalej przez Wesołów z powrotem do Zakliczyna przebiega "Grodzka" trasa rowerowa. Opis w dziale "Turystyka" [więcej].

Ponadto przez Stróże przebiega najdłuższa z tras rowerowych w gminie Zakliczyn nazwana "Wielką Pętlą Południową". Opis tej trasy znajduje się w dziale "Turystyka" [więcej].

Komunikacja

3 przystanki PKS na trasie Zakliczyn - Ruda Kameralna - Paleśnica