GWOŹDZIEC
Położenie geograficzne: 20°46' E - 49°54' N
ludność: ok. 940 osób w 225 domach.
kod pocztowy: 32-855 Gwoździec
Pierwsza wzmianka 1326 rok

Wieś Gwoździec leży w północnej części gminy Zakliczyn, na obrzeżu pogórza Ciężkowickiego. Rozciąga się na długości 7 kilometrów wzdłuż drogi Melsztyn - Dębno. Najwyższe wzniesienie wynosi 349 m n.p.m., z którego przy dobrej pogodzie widać Tatry, a także okoliczne miejscowości.

Pierwsza wzmianka pisana w źródłach o osadzie Gwoździec pochodzi prawdopodobnie z 1326 roku.

W miejscowej szkole podstawowej działa dziecięcy zespół folklorystyczny "Mały Gwoździec"

Ponadto w Gwoźdzcu swoją siedzibę mają: ośrodek zdrowia, poczta, Ochotnicza Straż Pożarna.

Historia

Ludzie zamieszkiwali tu od najdawniejszych czasów, co udowodniły prowadzone od 1988 roku prace wykopaliskowe. Grupa archeologów z Muzeum w Tarnowie zlokalizowała tu najstarszą w byłym województwie tarnowskim osadę neolityczną, sprzed 7 tysięcy lat. Archeolodzy natrafili tu na ślady dużego domostwa, odkopali m.in. szczątki prehistorycznego jabłka, fragmenty warsztatu tkackiego, nóg glinianego posągu oraz narzędzi krzemiennych. Znaleziska te mówią wiele o życiu pradawnych mieszkańców Gwoźdźca. Zdaniem archeologów, wspomniana osada nie była obozowiskiem sezonowym, zamieszkiwano ją przez cały rok. Osadnicy byli w dużym stopniu samowystarczalni. Zajmowali się uprawą pierwotnych odmian pszenicy i jęczmienia, hodowlą zwierząt, wypalaniem naczyń glinianych, tkaniem, obróbką krzemienia. Odwiedzali też tereny na południe od Krakowa, skąd pozyskiwali krzemień. W tym sezonie tarnowscy archeolodzy kontynuować będą prace przy badaniu osady.

Najstarsze pisemne wzmianki dotyczące Gwoźdźca pochodzą z 1326 roku - wtedy był on już parafią. Zaludnienie wg parafii z ok. 1340 r. 270 osób, (13 osób na km²).

Historia miejscowości jest nierozerwalnie związana z dziejami zamku w Melsztynie. Jego właściciele byli posiadaczami okolicznych miejscowości W tym Gwoźdźca przez ponad 500 lat. W 1347 roku Spicymir z Melsztyna herbu Leliwa powiększając swe posiadłości kupił Gwoździec oraz przylegające do Melsztyna miejscowości od niejakiego Charza i jego synów Jakuba i Piotra. Jako zapłatę oddał dwie miejscowości, tj. Przecławice w powiecie proszowickim oraz Porębę Elbrandową w powiecie sądeckim, dopłacając nadto 160 grzywien. W 1463 roku Melsztyn i jego okolice odziedziczyli synowie Spicymira, Spytek i Jan, którzy do 1474 r. sprawowali wspólnie patronat nad parafią Gwoździec.

W 1511 r. Jan sprzedał Gwoździec wraz z przyległymi wsiami i zamkiem Jordanowi herbu Trąby z Zakliczyna k/Myślenic, założycielowi Zakliczyna n/Dunajcem. W posiadaniu Jordanów był Gwoździec do 1597 roku następnie przeszedł w ręce córki Jordana Magdaleny i jej męża Stanisława Sobka. Ostatnią właścicielką Gwoźdźca była hrabina Lanckorońska prawdopodobnie wdowa lub córka po Karolu Lanckorońskim zmarłym w 1866 r.

Gwoździec został podzielony i sprzedany częściami prywatnym właścicielom. Dużą część kupił niejaki Syrowy przybyły z Czech.

W Gwoźdźcu istniały trzy rodzaje własności ziemskiej: monarsza - dzisiaj nazywana Zagrody, duchowna - tzw. Prebenda, ta część w 1774 roku włączona została do parafii Melsztyn. Trzecim rodzajem były własności szlacheckie. Sytuacja ludności była uzależniona od rodzaju własności, najlepsza była w dobrach monarszych. Swe niezadowolenia wyrazili chłopi w Gwoźdźcu w czasie wypadków rewolucyjnych w 1846 roku, grabiąc dwór i raniąc właściciela. Podobnie zrobili z księdzem Hochorowskim, którego zabili w drodze do więzienia. Samo zniesienie pańszczyzny i uwłaszczenie chłopów w Galicji w 1848 r. nie rozwiązało problemu agrarnego, pozostało wielu bezdomnych i małorolnych chłopów, obok nadal istniejących wielkich majątków. Zmuszało to ludność do emigracji, która objęła 1/8 część mieszkańców byłego powiatu brzeskiego, w tym takźe z Gwoźdźca. Zabór austriacki w 1772 roku wprowadził nowy podział administracyjny. Region brzeski, do którego należał Gwoździec przyłączono do cyrkułu bocheńskiego, aż do 1867 roku, kiedy to wprowadzono powiaty.

Gwoździec należał do sądu w Wojniczu tzw. powiatowego. Już w 1820 r. istniała szkoła trywialna, a w 1881 r. była w Gwoźdźcu szkoła ludowa jednoklasowa. W 1546 roku wzniesiono drewniany kościół, który rozebrano w 1914 r. Obecny zbudowano w latach 1910-1913 neogotycki z cegły. Wewnątrz znajdują się boczne ołtarze przeniesione z dawnego kościoła, szczególnie cenna jest chrzcielnica gotycka z częściowo zatartymi herbami Prus oraz datą 1526 r. pokrywa drewniana barokowa z Janem Chrzcicielem.

Pod koniec XIX w. utworzono w Gwoźdżcu Straż Pożarną, którą zorganizował Józef Dudek ówczesny wójt Gwoźdźca.

W czasie I wojny światowej na pograniczu Gwoźdźca i Charzewic toczyły się ciężkie walki. Według relacji Jana Krawczyka z Gwoźdźca, w tzw. "czarnym lesie" doszło do walki wręcz na białą broń, pomiędzy wojskami austriackimi a rosyjskimi, "Ziemia i śnieg były całkiem czerwone od krwi"., dziś pozostały cmentarze, a ponad lasem widnieje pomnik z dwoma tablicami z niemieckojęzycznymi inskrypcjami. "Musicie powstrzymać łzy, żadne życie nie Jest Wieczne, Cześć temu, który poległ w chwale za Cesarza i Ojczyznę".

Pierwsze wzmianki o szkole w Gwoźdźcu pochodzą z 1596 roku, kolejne z 1784 r. Dokument znajdujący się w miejscowej szkole, będący prawdopodobnie spisem inwentarza szkolnego pochodzi z 1863 r. Pierwsza kronika nie miała daty założenia, dlatego kierownik Edward Stelmach na podstawie przeprowadzonego wywiadu zapisał w 1914 r. w kolejnej kronice "Szkołę założono w 1863 roku na miejscu podarowanym przez Lanckorońskiego wybudowano halę przy cmentarzu".

Zabytki

Kościół p.w. św. Katarzyny z lat 1910-1913 wg projektu Adolfa Zajączkowskiego. Neogotycki. Murowany, jednonawowy, z prezbiterium zamkniętym trójbocznie i wieżą od zachodu. Wnętrze nakryte sklepieniami gwiaździstymi. Wyposażenie z XVII i pocz. XX w.
Chrzcielnica o kształcie ośmiobocznego kielicha o czarze ozdobionej dekoracją maswerkową.

Budynek przy kościele z 1915 r. Drewniany, parterowy, zbudowany przy wykorzystaniu materiałów rozbiórkowych z pierwotnego kościoła drewnianego, z którego przeniesiono dwa portale ciesielskie z "oślimi grzbietami", przypuszczalnie z XVI w. oraz deski z widocznymi śladami renesansowej polichromii.

Turystyka

Przez wschodnią część Gwoźdźca (przysiółek Wieleń) wytyczono trasę rowerową o nazwie "Melsztyn". Opis tej trasy znajduje się w dziale "Turystyka" [więcej].

Komunikacja

3 przystanki PKS na trasie Brzesko - Doły - Zakliczyn
1 przystanek PKS na trasie Brzesko - Łysa Góra - Zakliczyn
1 przystanek PKS na trasie Tarnów - Łysa Góra - Zakliczyn
Obok kościoła znajduje się bezpłatny parking dla samochodów osobowych.